In Oost-Congo heerst al dertig jaar grote instabiliteit door de gewapende groepen die zich daar gevestigd hebben, en door interetnische conflicten. Elk jaar vangt Zuid-Kivu massa’s mensen op die moesten vluchten om aan het geweld te ontsnappen. In 2022 telde de Internationale Organisatie voor Migratie 5,6 miljoen verplaatsingen in de provincie en in september 2023 waren er bijna 1,3 miljoen ontheemde mensen in de regio.

De gemeente Lemera ligt op ongeveer 85 kilometer tussen Uvira en Bukavu, in de middelvlakte van Uvira, en telt ongeveer 170.000 inwoners. Tussen de zomer van 2022 en 2023 arriveerden hier meer dan 10.000 mensen in verschillende golven. Ondanks de moeilijke sociaal-economische omstandigheden in de regio konden ze rekenen op de solidariteit en gastvrijheid van hun landgenoten. Maar het leven in Lemera is moeilijk en ondervoeding ligt altijd op de loer.

Na twee jaar in Bwegera is Dierenartsen Zonder Grenzen verhuisd naar Lemera om daar een nieuw humanitair programma op te zetten. Tegen november 2025 wil ons team er directe steun bieden aan circa 2.000 huishoudens, ofwel ongeveer 14.000 mensen. 60% van hen werd geselecteerd uit de groep van de ontheemden. De andere 40% komt uit de meest kwetsbare delen van de lokale bevolking.

We voorzien een tiental activiteiten om aan hun dringende behoeften te voldoen, waarbij we toch ook een duurzaam effect nastreven. Het programma omvat onder meer onvoorwaardelijke monetaire hulp, schenking van geiten en geconcentreerd veevoer, bedeling van yoghurt om ondervoeding bij kinderen tegen te gaan, opleiding en ondersteuning van dierenverzorgers, en inenting van vee. In totaal zullen meer dan 30.000 mensen gebaat zijn bij deze activiteiten. Onze collega Richard Maisha Barhabula, hoofd van onze humanitaire activiteiten in Oost-Congo, geeft een woordje uitleg.

Vanwaar de keuze om Bwegera te verlaten en naar Lemera te trekken?
Wat zijn de specifieke kenmerken van dit nieuwe interventiegebied?

Richard Maisha Barhabula, verantwoordelijke voor humanitaire programma’s bij Dierenartsen Zonder Grenzen in Zuid-Kivu, in gesprek met een ontheemde vrouw in Bwegera. © Arlette Bashizi

“We zijn daarheen getrokken om zo dicht mogelijk bij de ontheemde mensen te zijn. In Bwegera merkten we dat sommige ontheemden die van de hoogvlakten kwamen de temperatuur slecht verdroegen en ziek werden. Vanaf 2022 zochten veel ontheemden hun toevlucht in Lemera, waar het klimaat vergelijkbaar is met dat van hun streek van oorsprong. Maar hier waren maar weinig humanitaire actoren aanwezig. De nood was dus hoog, vooral op het gebied van voedselzekerheid en bestaansmiddelen. Veel van de mensen die van de hoogvlakten kwamen, leefden daar van hun vee – of dat nu runderen, schapen of geiten waren. De meesten van hen verloren dus al hun bestaansmiddelen toen ze op de vlucht sloegen, ofwel omdat ze hun kuddes moesten achterlaten, ofwel omdat ze onderweg aangevallen werden door gewapende bendes. Die hakken vaak de poten van de dieren af om te voorkomen dat ze ontsnappen.

Ons interventiegebied in Lemera is zes keer zo groot als in Bwegera en de steun die we bieden, reikt ook verder. Lemera is een gezondheidszone die 26 grote dorpen telt, maar we kunnen niet overal actief zijn. Daarom hebben we besloten om ons te richten op de zes dorpen met de meeste ontheemden: Lemera, Langala, Kidote, Katala, Mulenge en Ndegu. Bepaalde afgelegen gebieden hebben we moeten uitsluiten, bijvoorbeeld omdat je er alleen raakt na een voettocht van een dag lang. Dat zou ons werk al te ingewikkeld maken.

Ondanks de verandering van locatie waren we aangenaam verrast door de ontvangst die we kregen. De mensen hier hadden al gehoord over ons werk in Bwegera. Dat maakte het gemakkelijker om aan de slag te gaan en contact te leggen met de lokale autoriteiten.”

Hoe worden de activiteiten toegesneden op de specifieke context van Lemera?

“Alle activiteiten moeten aangepast zijn aan de lokale context. In Bwegera, waar we tussen 2021 en 2023 actief waren, konden we via de mobiele telefoon financiële hulp bieden. In Lemera is dat onmogelijk omdat er in grote delen van die regio geen mobiel bereik is. We hebben ons moeten aanpassen om die onvoorwaardelijke hulp te kunnen bieden in de vorm van contant geld. Zo hebben 400 huishoudens al twee schijven van 110 dollar gekregen om in hun behoeften te voorzien. De laatste schijf wordt eind juni geschonken. In totaal zijn hier meer dan 2.800 mensen bij gebaat.

Om de solidariteit tussen buren aan te moedigen, heeft Dierenartsen Zonder Grenzen drie geiten geschonken aan honderd duo’s van twee gezinnen, die er samen voor moeten zorgen. © Arlette Bashizi

Tijdens de bedelingsmomenten organiseren we tegelijk ook andere transversale activiteiten, zoals voorlichtingssessies rond financieel beheer, gevarieerd eten of strategieën om onzekerheid tegen te gaan op gemeenschapsniveau.

In juni delen we ook geiten uit aan 200 gezinnen. Doorgaans geven deze gezinnen later enkele lammetjes door aan andere gezinnen in nood. Maar in een noodsituatie is zo’n solidaire keten niet ideaal, omdat de programma’s kort zijn (meestal twee jaar) en we de situatie misschien niet verder kunnen opvolgen. Daarom hebben we in Lemera besloten om telkens drie geiten te schenken aan twee ontheemde gezinnen of gastgezinnen. We koppelen de gezinnen op basis van hun nabijheid in het dorp. Via deze nieuwe benadering willen we de solidariteit en cohesie bevorderen en mensen aanmoedigen om in dialoog te gaan en hulpbronnen te delen. In dit geval staat er geen schenking van lammetjes gepland. Het is aan de twee gezinnen om samen te beslissen hoe ze de kudde verdelen.”

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen bij het uitvoeren van deze activiteiten?

“Onze twee grootste problemen zijn ontoegankelijkheid en onveiligheid. We werken in vrij afgelegen gebieden die moeilijk te bereiken zijn. Bij hevige regenval kunnen de rivieren bijvoorbeeld buiten hun oevers treden en de weg volledig afsnijden. Dat zet ons natuurlijk klem. Ook het feit dat er niet overal mobiel bereik is, maakt ons het leven niet bepaald gemakkelijker. Ons team kan niet via de telefoon in contact komen met de mensen ter plaatse. We moeten lokale kanalen gebruiken om onze boodschappen over te brengen.

We moeten ook veel aandacht besteden aan veiligheid. We informeren altijd naar de huidige situatie voordat we ergens naartoe gaan. Er zijn regelmatig moordpartijen of geruchten over aanvallen in bepaalde dorpen. In zulke gevallen nemen we geen onnodig risico en stellen we geplande activiteiten noodgedwongen uit.”

Waar blijf je ondanks al deze obstakels de motivatie vinden om dit humanitaire werk voort te zetten?

Dierenartsen Zonder Grenzen zet lokale dierenverzorgers in om voor het vee van de ontheemden te zorgen. © Arlette Bashizi

“Hoewel we vaak noodhulp bieden, hebben onze acties toch een blijvend effect. Soms ga ik terug naar Bwegera en dan ontmoet ik daar mensen die destijds twee of drie varkens hadden gekregen en er intussen al vijftien hebben. Als ik zie hoeveel beter de gezinnen het daar nu stellen, dan motiveert dat me en geeft het me de moed om andere gezinnen te blijven ondersteunen. Hetzelfde geldt voor de lokale dierenverzorgers. We stellen vast dat ze uit eigen beweging actie ondernemen en zich verder ontwikkelen. Zien hoe zij aan veerkracht winnen, dat motiveert onze medewerkers.

Ik haal ook veel voldoening uit het feit dat we echt geaccepteerd worden door de gemeenschap en dat ons werk gewaardeerd wordt door de overheden. Ik ben er fier op dat ik werk voor een organisatie die geaccepteerd wordt en erkenning krijgt voor haar expertise en professionele aanpak.”

Dierenartsen Zonder Grenzen biedt sinds 2007 ondersteuning op het vlak van veehouderij en dierengezondheid in Oost-Congo. Sinds de herfst van 2021 voeren we daar ook humanitaire acties uit, met de steun van de Belgische regering (Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp). Deze activiteiten maken deel uit van een meerlandenprogramma in de Sahel (Niger en Burkina Faso) en het gebied van de Grote Meren (Oeganda en DR Congo).