“Ze hebben onze huizen platgebrand, dus moesten we vluchten. Ik was hoogzwanger en ik ben onderweg bevallen. Het enige wat ik had was een lendendoek, en daar heb ik mijn baby in gewikkeld na de bevalling”, vertelt Florence Nyabigondo Nyamajana (40 jaar) uit Bijombo, op de hoogvlakten van Uvira. Dit is maar één van de vele verhalen van de ontheemde mensen die gevlucht zijn voor het etnisch geweld in het hoog- en middelgebergte, het ene nog traumatischer dan het andere. Florence Nfurakazi (24 jaar) herinnert zich ook de gruwelijke aanval die haar familie deed vluchten uit het dorp Katobo in april 2021, na meer dan drie maanden van geweld: “De rebellen zijn in het holst van de nacht gekomen en ze hebben verschillende van onze buren vermoord.”

Om niet hetzelfde lot te ondergaan, ondernemen vele families in Zuid-Kivu een dagenlange trektocht met alleen de kleren die ze aanhebben, en in het beste geval een paar stuks vee. In september 2023 bedroeg het aantal intern ontheemden in de Democratische Republiek Congo meer dan 6,3 miljoen, waarvan 677.000 sinds het begin van het jaar. Deze mensen worden buitengewoon hard getroffen door voedselonzekerheid, die 25 miljoen Congolezen treft, van wie 1,5 miljoen alleen al in Zuid-Kivu.

Florence Nyabigondo Nyamajana en haar jongste zoon, die ze onderweg naar Bwegera ter wereld bracht. © Arlette Bashizi

De afgelopen twee jaar hebben duizenden ontheemden hun toevlucht gezocht in het dorp Bwegera. Dierenartsen Zonder Grenzen heeft er eind 2021 een humanitair hulpprogramma opgestart. “Toen we hier aankwamen, was het leven erg zwaar”, vertelt Francine Mukogba, een jonge verpleegster uit Mulenge. “Je komt terecht op een plek die je niet kent, zonder geld, zonder kleren … Het was heel moeilijk, maar godzijdank hebben de mensen ons hier goed opgevangen bij hen thuis, en ze hebben het weinige dat ze hadden met ons gedeeld.”

Gastgezinnen erbij betrekken is cruciaal voor de sociale cohesie

Faustin Mporana en zijn gezin hebben sinds het begin van de crisis in april 2021 al vijf ontheemde gezinnen opgevangen. Hij is lovend over de inspanningen van Dierenartsen Zonder Grenzen om de sociale cohesie tussen beide gemeenschappen te bevorderen. © Arlette Bashizi

Faustin Mporana (47 jaar), een veehouder uit Bwegera, herinnert zich nog goed de massale aankomst van de eerste ontheemden in zijn dorp: “We hebben de eerste ontheemden opgevangen in april 2021. We deelden wat we hadden met hen. Ik heb vijf gezinnen in huis genomen.” Maar de toestroom was zo groot dat de lokale bevolking na een paar weken onder druk kwam te staan. De spanningen tussen de lokale bevolking en de vluchtelingen namen toe. “Door zoveel gezinnen op te vangen, werden we zelf ook kwetsbaar, omdat alles gedeeld moest worden”, aldus Faustin.

De komst van Dierenartsen Zonder Grenzen was dan ook een zegen voor beide gemeenschappen: “We krijgen wel vaker steun van ngo’s, maar de impact van Dierenartsen Zonder Grenzen heeft echt een groot verschil gemaakt omdat de hulp op een kritiek moment kwam”, legt Faustin uit. “Er waren hier heel veel ontheemde mensen die op de vlucht geslagen waren voor etnische conflicten. Voorlichting rond sociale cohesie was dan ook van cruciaal belang. Zo hebben de twee gemeenschappen geleerd om samen te leven.”

Charlotte Djedje, een lid van de ontvangende gemeenschap, kreeg steun van Dierenartsen Zonder Grenzen om een zaak op te starten. © Arlette Bashizi

In alle steunprogramma’s voor vluchtelingen en ontheemden legt Dierenartsen Zonder Grenzen de nadruk op sociale cohesie, want dat is het fundament waar de rest van de werking op steunt. Die werking is in de eerste plaats gericht op ontheemde mensen, maar ook kwetsbare leden van de opvangende gemeenschap worden niet vergeten. Charlotte Djedje (34 jaar), die sinds haar geboorte met een handicap leeft, heeft veel steun gekregen: “Ik stond er helemaal alleen voor en kon de eindjes niet aan elkaar knopen. Door mijn handicap kan ik niet op het veld gaan werken. Maar nu heb ik werk, dankzij de steun van Dierenartsen Zonder Grenzen. Ik draag mijn steentje bij en voel me gewaardeerd in mijn gemeenschap”, vertelt ze tussen de verkopen in haar winkeltje door. “Vroeger kon ik mijn kinderen maar één keer per dag te eten geven. Nu eten ze twee keer per dag en kunnen ze zelfs naar school gaan, want nu kan ik dat betalen.”

Geld en dieren voor een nieuwe start

Florence Nfurakazi (24 jaar) heeft met haar man en twee kinderen onderdak gevonden in Bwegera. Ze kreeg van Dierenartsen Zonder Grenzen drie geiten, waarvan er eentje onlangs bevallen is. Het is weer vanaf nul beginnen voor deze jonge moeder, die een grote kudde bezat voordat ze haar dorp moest ontvluchten. © Arlette Bashizi

We willen onze steun zo relevant mogelijk maken voor onze begunstigden, en daarom is onze aanpak tweeledig. Enerzijds bieden we financiële steun via mobiele overschrijvingen, mogelijk gemaakt door de lokale operator Airtel. Dit is een veilig systeem dat mensen zelfstandiger maakt en tegelijkertijd de lokale economie ondersteunt. De begunstigden beslissen zelf hoe ze het ontvangen geld besteden: “Dat geld heeft ons enorm geholpen”, zegt Francine, die sinds haar aankomst in Bwegera vier schijven van 100 dollar heeft gekregen, en een telefoon om het geld te ontvangen. “Niet iedereen hier heeft geld gekregen, maar zij die wel geld kregen, kochten dan eten en deelden dat met de anderen. Zo was het alsof iedereen geld had gekregen.”

Om gezinnen er op lange termijn weer bovenop te krijgen, bieden we ook ondersteuning bij het opstarten van activiteiten die inkomsten genereren. De meerderheid van de bevolking in de regio Uvira leeft van de veeteelt, dus dat is ook waar onze begunstigden vaak voor kiezen. In twee jaar tijd hebben 240 gezinnen kunnen kiezen tussen drie varkens, drie geiten of een voorraad voedsel en andere producten om een klein bedrijfje te starten.

Veehouderij als solide basis voor een stabiel inkomen

Francine en haar drie zeugen. © Arlette Bashizi

Francine koos ervoor om varkens te fokken naast haar werk in het ziekenhuis van Bwegera. Ze hoopt dat ze zo haar kinderen naar school kan laten gaan: “Ik heb drie zeugen gekregen en ik hoop dat ze snel zullen bevallen. Stel je voor, als ze alle drie biggetjes hebben, dan heb ik er misschien wel dertig in één keer! We krijgen ook technische ondersteuning van Dierenartsen Zonder Grenzen bij de verzorging van de dieren. Ik leer hoe ik ervoor moet zorgen, hoe ik ze eten moet geven, enzovoort. Mijn leven is nog niet perfect, maar het is al een goed begin.”

Florence was vroeger boerin en bezat ongeveer dertig geiten en twintig koeien in haar geboortedorp. Zij heeft voor geiten gekozen: “Een paar dagen geleden is een van mijn geiten bevallen. Mijn kinderen waren helemaal in de wolken! Om vier uur ’s ochtends maakten ze me wakker en zeiden ze: ‘Mama, word wakker! De geit heeft een kleintje!’ Vooral mijn tweede, Irankunda, is dol op het geitenlammetje. Hij zegt dat het van hem is en dat hij het gaat opvoeden tot het groot is”, lacht de jonge moeder. “Dieren kunnen fokken, dat helpt ons enorm. Op den duur zal ik genoeg geiten hebben om een koe te kunnen kopen. Dan zal ik ook mijn kinderen naar school kunnen sturen. Ik wil zo graag dat ze in goede omstandigheden school kunnen lopen.”

Dierenartsen Zonder Grenzen werkt sinds 2007 samen met veehouders in Oost-Congo en biedt ondersteuning op het vlak van veehouderij en diergezondheid. Gezien de noodsituatie voeren we sinds oktober 2021 ook humanitaire acties uit in Zuid-Kivu, met de steun van de Belgische regering (Directie-generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp). Deze activiteiten maken deel uit van een meerlandenprogramma in de Sahel (Mali, Niger en Burkina Faso) en het gebied van de Grote Meren (Oeganda en DR Congo).