Gekleed in kleurrijke gewaden hoeden ze hun vee doorheen uitgestrekte savannelandschappen, op zoek naar vers gras en water. Dit is de eeuwenoude levensstijl van de rondtrekkende herders in Karamoja, een regio in het noordoosten van Oeganda. Hier is meer dan 80% van de bevolking afhankelijk van rondtrekkende veehouderij om in het levensonderhoud te voorzien. Maar vandaag zien we deze zelfde mensen echter met hout zeulen en houtskool verkopen langs de kant van de weg.

Wat is er aan de hand?

Opgelaaide conflicten en honger treffen de meeste kwetsbaren het hardst

Na een decennium van relatieve vrede in Karamoja steken de laatste jaren opnieuw conflicten tussen verschillende etnische groepen de kop op. Ze komen bovenop een reeds explosieve cocktail van armoede, corruptie, politiek geweld en klimaatverandering. De etnische conflictsituaties beperken zich niet tot georganiseerde veediefstal, maar resulteren ook in nietsontziende plunderingen van hele dorpen. De meest kwetsbare herdersgemeenschappen raken door dit aanhoudende geweld niet alleen hun vee en al hun overige bezittingen kwijt, ook vele mensenlevens gaan verloren.

Door de grote onveiligheid zijn de risico’s voor rondtrekkende veehouders te groot geworden. Ze zien zich steeds vaker verplicht hun traditionele halfnomadische levenswijze, die perfect is aangepast aan deze omgeving, op te geven om zich nillens willens toe te leggen op het verbouwen van gewassen. De extreme droogte en plagen van legerrupsen leidden dit jaar echter tot massale misoogsten. De bevolking is ten einde raad.

“Ik heb altijd kippen gehouden, maar die werden allemaal gestolen,” getuigt Ngorok Angolekori. “Toen dit jaar ook de oogst mislukte en de graanvoorraden opraakten, werd het heel moeilijk om voldoende te eten te vinden. Mijn dochter stierf de hongerdood, vlak na de geboorte van haar derde kind. In juni 2022 overleed ook de 3-maand oude baby. Als niet alle geiten en koeien in het dorp geroofd waren, hadden we de boorling met melk in leven weten te houden,” zegt ze terwijl ze wijst naar het grafje enkele meters van haar hut vandaan.

Gestolen voedselveiligheid

De cijfers zijn dramatisch en spreken boekdelen. Tussen juni en september 2022 verhongerden meer dan 2000 mensen en 41% van de lokale bevolking (518,000 mensen) kampt vandaag met ernstige voedseltekorten. De situatie dreigt alleen maar erger te worden nu de laatste maanden van het droge seizoen naderen en de voedselvoorraden snel slinken. Als laatste toevlucht schakelen vele slachtoffers over op houtkap voor de verkoop van hout en houtskool. Het conflict in Karamoja laat dan ook zichtbare sporen na op de bevolking en hun steeds kalere leefomgeving.

“In 2019 werd al ons vee gestolen: 22 geiten, 2 koeien en 2 kalfjes in totaal. Ook kookgerei, kleding en voedselvoorraden namen de plunderaars met zich mee. Wat restte was verdriet en eenzaamheid, nu we het zonder onze dieren moeten stellen,” getuigt Marget Angolere, slachtoffer van meerdere rooftochten. “We hebben geen andere keuze dan terugplooien op de natuur. We verzamelen wilde planten en vruchten, en kappen hout in de buurt dat we inruilen voor draf.” Draf is het restproduct van de lokale brouwerijen dat normaal dient als veevoer.

De oorlog in Oekraïne belemmerde de graantoevoer en de voedselprijzen schoten de lucht in. De prijs van maïsmeel verdrievoudigde in enkele maanden tijd. Behalve wilde planten en vruchten is draf voor velen de enige voeding die ze nog kunnen veroorloven.

Cash redt levens

Als onmiddellijke respons op de ernstige voedseltekorten bieden we de meest kwetsbare huishoudens humanitaire bijstand onder de vorm van contant geld. De allerarmsten, die vaak zelf het best in staat zijn hun meest dringende behoeften te bepalen, krijgen zonder verdere voorwaarden een kleine maandelijkse som. Het is een beproefde methode die getroffen mensen de vrijheid geeft hun eigen herstel in handen te nemen en de controle over hun leven te herwinnen.

In Karamoja ondersteunen we zo 1.559 kwetsbare gezinnen gedurende 5 maanden met een maandelijkse gift van 20 tot 25 euro om zo het droge seizoen te overbruggen. Het zijn voornamelijk mensen met een beperking, ouderen, chronisch zieken en daklozen. Voor velen betekent de kleine som het verschil tussen leven en dood.

 “Zonder deze onvoorwaardelijke gift leefde ik vandaag niet meer,” weet Ngorok Angolekori. “Hoe je me nu ziet, is niet hoe ik er enkele maanden geleden aan toe was. Toen was ik stervende. Ik kreeg af en toe wel een mondvol eten toegestopt van de mensen in mijn gemeenschap, maar ik was niet meer in staat om water te halen een kilometer verderop.”

Vrouwen zoals Margret en Ngorok zijn geen uitzondering. De gewelddadige plunderingen treffen zowat elke dorpeling in de regio.

Vrouwen roepen op tot vrede

Centraal opgesteld op het marktpleintje van Nawaikorot brengt een gezelschap vrouwen een theaterstuk dat de aandacht trekt. Het is het vredesforum van Abibah Moru, een toegewijde pleitbezorgster voor vrede. Ze spelen een gewelddadige plundering na waarna een reeks getuigenissen volgt. Abibah neemt als eerste het woord. De voorbije twee jaar was ze slachtoffer van vijf plunderingen en verloor ze in totaal 45 geiten, 15 koeien, meer dan 30 kippen, en ook kleding en kookgerei. Maar daar bleef het niet bij:

“Vorige week, in de nacht van 4 op 5 december, iets na middernacht, sloegen ze opnieuw toe. We hoorden vier schoten, waarvan drie keer raak: in de dij, de onderrug en het hoofd. Hij was op slag dood. Mijn zoon, John Moru, vermoord door rovers. Hij was slechts 26 en laat een vrouw van 25 en twee jonge kinderen achter,” getuigt ze op het marktplein voor een grote groep omstaanders, waarbij de tranen over haar gezicht rollen.

Al meer dan 20 jaar reist ze met vrouwenvredesfora rond in de regio, waarbij ze oproept tot vrijwillige inlevering van wapens.

“Eens alles geplunderd is, rest nog slechts één finale genadeslag: het routineus doden van elke jonge man om mogelijke tegenaanvallen te voorkomen,” legt ze uit. “De rovers komen van binnen onze eigen gemeenschap. Wanneer we ons betoog opvoeren zijn zij misschien niet aanwezig, maar hun naaste familie is dat vaak wel. We hopen dat het zien van onze tranen het verschil kan maken.”

Kwetsbaarheid motiveert verandering

De voorbije twee jaar wist het vredesforum van Abibah een arsenaal aan wapens uit omloop te halen via vrijwillige inlevering. Die wapens worden daarna aan het leger overgemaakt. Na de dood van haar zoon is Abibah vastberadener dan ooit:

“Mij zullen ze het zwijgen niet opleggen. Ik ben niet bang. Mijn verhaal moet verteld worden en elke moeder dient het haar zonen na te vertellen. Hiervoor ben ik bereid mijn leven op het spel te zetten.”

In samenwerking met onze lokale partner, Karamoja Development Forum, ondersteunen we 14 vrouwenvredesfora in de regio.

Hoop in tijden van onzekerheid

Drie jaar na het opflakkeren van het conflict in de regio blijft het wachten op een vreedzame oplossing – ondanks de verhoogde aanwezigheid van veiligheidstroepen. Toch hoeft de toekomst daarom niet uitzichtloos te zijn.

Eén succesverhaal zijn alvast de microkredieten die Dierenartsen Zonder Grenzen mee op de rails helpt zetten. Al 15 jaar lang zetten wij actief in op het ondersteunen van lokale spaargroepen via opleidingen rond boekhouding en ondernemerschap, subsidies en digitalisering. Deze groepen bestaan uit 15 tot 30 dorpelingen die wekelijks samenkomen om geld te sparen door via één of meerdere aandelen de spaarkas te spijzen. Ze leveren ook een verplichte bijdrage aan een sociaal zekerheidsfonds. Wie spaart kan vervolgens ook geld lenen om nieuwe activiteiten op te zetten en zo zijn inkomsten te diversifiëren.

“Voordien was onze enige bron van inkomsten de productie en verkoop van houtskool. Door tot deze spaargroep toe te treden, konden we hiervan afstappen. Het geleende geld gebruikten we om activiteiten in de veehandel en kleinhandel op te zetten en sinds kort houden we ook een lokaal brouwerijtje open,” zegt Mariko Lochugae fier. Samen met zijn vrouw, Clementina Apie, trad hij in 2019 toe tot de spaargroep van Looi, een recent opgerichte groep onder de 53 die wij in totaal ondersteunen.

In deze tijdspanne verdubbelde de spaarkas van deze groep tot 3.890.000 shilling (ongeveer 1.000 euro). Het gemiddelde jaarlijkse spaarkapitaal van een wat oudere groep bedraagt zo’n 6.500 euro, met uitschieters tot 12.000 euro.

Spaargroepen brengen mensen samen en verhogen hun veerkracht. Zo kunnen ze onverwachte tegenslagen als extreme droogte of plunderingen overbruggen. Door de extra financiële zekerheid zijn ze voor de gemeenschap ook een inspirerend voorbeeld van succes in tijden van onzekerheid en hoop op een betere toekomst.

---

Sinds 2006 zijn we actief in Karamoja (Oeganda). Ons werk hier steunt op vier grote pijlers: dierengezondheid, toegang tot krediet en inkomensdiversificatie, dierlijke productie en markttoegang, en het beheer van natuurlijke hulpbronnen en de vermindering van conflicten. Sinds 2022 zetten we ook humanitaire acties op, met de steun van de Belgische Overheid (Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking en Humanitaire Hulp).