“Rondtrekkende veehouderij is het meest geschikte bestaansmiddel in Karamoja”

Nieuwsberichten

2022 was een erg moeilijk jaar voor de Karamojong, een volk in het noordoosten van Oeganda. Afgelopen zomer stierven meer dan tweeduizend van hen als gevolg van voedselschaarste. De belangrijkste boosdoener is de klimaatverandering, waarvan de impact steeds duidelijker wordt. Gelukkig kan pastoralisme, of rondtrekkende veehouderij, die impact deels opvangen. Emmanuel Emaruk, directeur van onze programma’s in Oeganda, was onlangs in Brussel om een woordje uitleg te geven.

De klimaatverandering wordt steeds zichtbaarder in het noordoosten van Oeganda. Wat zijn de gevolgen voor de bevolking?

“Zoals in vele delen van Afrika veroorzaakt de klimaatverandering extreme weersomstandigheden, die de bestaansmiddelen van de bevolking ondermijnen. Hier in Karamoja zien we nu al vijf jaar een toename van extreme en onvoorspelbare klimaatomstandigheden. Er valt te veel regen op korte tijd, met als gevolg wateroverlast en overstromingen, en daarna volgen periodes van ernstige droogte.

Emmanuel Emaruk, landendirecteur voor Dierenartsen Zonder Grenzen in Oeganda. © TIM DIRVEN

Landbouwers worden hier het hardst door getroffen, want beide weersverschijnselen zijn verwoestend voor hun gewassen. Ze zijn zich vaak niet bewust van de wereldwijde klimaatverandering. Wat er gebeurt, is dus extra verwarrend voor hen. Hun gebruikelijke reacties en mechanismen om in te spelen op verandering volstaan niet meer, en ze verliezen hun veerkracht.”

Hebben veehouders ook last van de toegenomen onvoorspelbaarheid van het klimaat?

“De veehouders in Karamoja kunnen zich meestal beter aanpassen aan de klimaatverandering dan de landbouwers, die uitsluitend afhankelijk zijn van hun oogst. Als je alles inzet op je gewassen en je oogst mislukt, dan heb je een jaar voor niets gewerkt en heb je niets om van te leven tot de volgende oogst. Als je vee hebt, kan je altijd nog wat melk drinken en verwerken, of je kunt een dier verkopen om je gezin te eten te geven.

Maar dat wil niet zeggen dat de klimaatverandering geen gevolgen heeft voor veehouders. Overstromingen zijn een belangrijke oorzaak van ziekten bij vee, en die doen zich alsmaar vaker voor. Vroeger groeide om de drie jaar een ziekte uit tot een epidemie. Nu zijn er meerdere epidemieën per jaar.

In slechts enkele maanden tijd hebben we uitbraken gehad van mond- en klauwzeer, van de pest bij kleine herkauwers, van miltvuur, en van longontsteking bij geiten. Deze ziekten zijn stuk voor stuk dodelijk en uiterst besmettelijk. Als veehouder moet je dus enorm opletten of je bent je hele kudde kwijt. Preventie via inenting is essentieel om hoge sterfte te voorkomen, en dat is waar Dierenartsen Zonder Grenzen voor ijvert.”

Hoe reageert de bevolking op deze nieuwe onzekerheden?

OP DE WEG VAN MOROTO NAAR KAABONG DRAGEN VIER JONGE VROUWEN HOUT OM OP DE MARKT TE VERKOPEN. © TIM DIRVEN

“Sommige jongeren trekken weg van het platteland en zoeken hun heil in de stad. Maar ze hebben geen enkele vorm van opleiding of kwalificaties – de meerderheid van de bevolking van Karamoja kan niet lezen of schrijven – dus zij moeten uiteindelijk gaan bedelen of worden zwaar uitgebuit.

Anderen beginnen hout te kappen, ook in ecologisch kwetsbare gebieden zoals de bergen, om houtskool te verkopen op de markt en zo wat geld te verdienen. Maar dit leidt tot een vicieuze cirkel: zonder bomen stroomt het water sneller naar de vlaktes. Dat werkt overstromingen en verwoesting van gewassen in de hand en vergroot ook de kans op epidemieën bij het vee.”

Volgens u is pastoralisme nog het best bestand tegen de nieuwe uitdagingen in Karamoja. Maar de regering zet hier helemaal niet op in.

“Ja, daar zit ‘m eigenlijk de kern van het probleem: de politiek staat niet gunstig tegenover rondtrekkende veehouderij. De regering beschouwt deze traditionele levenswijze als primitief en wil ze laten uitdoven. In plaats daarvan worden intensieve landbouw en een sedentair leven aangemoedigd. Maar als we de factoren niet aanpakken die de landbouwproductie zo kwetsbaar maken voor klimaatverandering – klimaatschommelingen, onvruchtbare bodems, droogte – dan zullen er oogsten blijven mislukken, en dat ondermijnt de veerkracht van hele leefgemeenschappen. De huidige voedselonzekerheid toont aan hoe gevoelig de landbouwproductie is voor klimaatverandering, want huishoudens zonder vee worden het hardst getroffen.

EEN GROEP HERDERS EN HUN VEE IN HET DORP NAKILORO (DISTRICT MOROTO). © TIM DIRVEN

Bij Dierenartsen Zonder Grenzen zijn we ervan overtuigd dat pastoralisme de beste oplossing is in Karamoja. Voortdurend met je kudde in beweging blijven is de enige manier om hier te overleven. Vooral omdat regenval steeds onvoorspelbaarder wordt door de klimaatverandering. Regent het niet genoeg op je huidige locatie? Of komen er overstromingen aan? Als rondtrekkende veehouder kan je altijd andere oorden opzoeken.

Het is de meest geschikte manier om in Karamoja te leven. Bij rampzalig weer gaan de gewassen verloren, maar kan het vee nog verkocht worden. Als het vee verdwijnt, heb je niets meer om op terug te vallen.”

Hield de sterfte van deze zomer in Karamoja verband met de klimaatverandering?

“Dat kan je gerust stellen, want het begon allemaal met een slechte oogst. Door het extreme weer hadden we vorig jaar een slecht landbouwseizoen. Daarbij komt nog dat door de oorlog in Oekraïne de voedselprijzen door het dak gingen. De mensen hadden gewoonweg geen geld meer om eten te kopen. Bovendien heeft de onveiligheid in de regio geleid tot aanzienlijke verliezen in de veestapel, waardoor de traditionele sociale vangnetten het begaven.

ANGOLEKORI NGOROK, EEN BEGUNSTIGDE VAN ONZE FINANCIËLE STEUN, VERLOOR ALLES NA VEEDIEFSTALLEN IN HET NAPAK-DISTRICT. ZE LEED AAN ERNSTIGE ONDERVOEDING. © TIM DIRVEN

Natuurlijk hadden we al eerder droogte meegemaakt in Karamoja, maar niet in die mate dat mensen omkwamen van de honger. Deze keer hadden de mensen echter geen oogst en verloren ze tegelijkertijd vee. Dat verlies van vee leidde tot een verlies aan koopkracht voor de veehouders, die normaal gezien zeer kwetsbare mensen ondersteunen, maar die niet langer in hun levensonderhoud konden voorzien.

Om te overleven, begonnen de mensen wilde vruchten en grassen te eten. In sommige gevallen leidde dat tot diarree en uitdroging. Voor de zwaksten onder hen, zoals ouderen, kinderen en chronisch zieken, liep dat fataal af. Bijna tweeduizend mensen zijn toen omgekomen van honger of ziekte.”

Wat doet Dierenartsen Zonder Grenzen om de bevolking en de veehouders te helpen?

“Met de steun van de Belgische ontwikkelingssamenwerking hebben wij onze humanitaire acties uitgebreid om zoveel mogelijk mensen te helpen.

Aan het begin van het jaar, na een moeilijke periode door de slechte oogst, maakten we ons op om financiële bijstand te verlenen aan zo’n 200 mensen. Maar al snel verslechterde de situatie en kwamen er steeds meer mensen om het leven. Toen hebben we aan de alarmbel getrokken en onze plannen omgegooid. We konden uiteindelijk ongeveer 1500 mensen helpen, die nu nog altijd 20 euro per maand krijgen om voedsel mee te kopen. En gelukkig hebben andere organisaties ons voorbeeld gevolgd en ook meer mensen geholpen om de situatie toch wat te stabiliseren.

TAPAC SUB-COUNTY, MOROTO DISTRICT. TWEE DIERENVERZORGERS BEHANDELEN EN VACCINEREN DE KUDDE KOEIEN VAN POKOTH-VEEHOUDERS UIT KENIA. © TIM DIRVEN

Om de veestapel – het belangrijkste bestaansmiddel – veilig te stellen, hebben we ook met spoed 143.000 stuks vee ingeënt in Moroto, Napak, Kaabong en Karenga. We hebben ook noodbehandelingen gegeven tegen ziekten die worden overgedragen door teken, wormen, mijten en vliegen, zoals schurft en de slaapziekte.

Deze financiële hulp aan de meest kwetsbare mensen loopt af in februari, maar we gaan wel door met de bestrijding van ziekten en het herstellen van boorputten.”

Wordt de situatie stilaan beter?

“Dit jaar is het droge seizoen in augustus al begonnen, twee maanden eerder dan normaal. De eerste regens worden pas in maart 2023 verwacht, en het zal nog drie maanden duren voordat de eerste oogst verwacht wordt. Water wordt al schaars, maar voorlopig is er nog genoeg voor iedereen.

Het probleem is dat onze buren in Kenia momenteel de ergste droogte in decennia meemaken. Naar verwachting 50.000 Keniaanse veehouders zullen de grens oversteken om bij ons hun toevlucht te zoeken. We maken ons dan ook grote zorgen. In januari en februari zal de situatie voor de veehouders echt ernstig worden: de waterpunten zullen opdrogen en dan kan het vee sterven van uitdroging. Om van de dorre graslanden nog maar te zwijgen.

We weten niet hoe mensen zullen reageren op deze extra concurrentie om beperkte middelen. Het gevaar voor conflicten is reëel, want de sedentaire bevolking is niet bepaald opgezet met de komst van zoveel rondtrekkende veehouders. Om de middelen beter te beheren en conflicten zoveel mogelijk te vermijden, gaan onze teams en onze partners – waaronder Karamoja Development Forum – permanent in dialoog met de bevolking. Maar wij vrezen dat de situatie begin volgend jaar zal escaleren.”