Iets meer dan vier jaar geleden maakten onze teams in Zuid-Kivu kennis met Safi Ngomora, beter bekend als ‘dr. Safi’. Deze regio kreunt al jarenlang onder een tekort aan investeringen op het vlak van dierengezondheid, ondanks de grote afhankelijkheid van veehouderij in deze streek. Hoge sterftecijfers onder het vee, steeds terugkerende ziekten binnen de kuddes … in Zuid-Kivu waren dit absoluut geen uitzonderingen.

Dr. Safi, zelf afkomstig uit Katana en actief in deze regio, wilde hier graag iets aan doen, al kampte ze met een ernstig gebrek aan middelen. Al bij de allereerste contacten waren we gecharmeerd door haar hulpvaardige en enthousiaste persoonlijkheid. Het was het begin van een mooie samenwerking, en speciaal voor de maand van de vrouw doen we hier graag uitgebreid verslag over.

Dierenarts, een kinderdroom

Op 31-jarige leeftijd staat dr. Safi aan het hoofd van een indrukwekkend netwerk van dierenverzorgers en behandelt ze duizenden dieren in Zuid-Kivu, dankzij de steun van Dierenartsen Zonder Grenzen. © Arlette Bashizi

“Van jongs af aan wilde ik al dierenarts worden. Contact met dieren heeft me altijd sterk aangesproken. Bij het zien van dode geiten of kippen in m’n geboortedorp bloedde mijn hart. Ik vroeg me af hoe ik hen kon verzorgen en hoe ik de veehouders een beter leven kon helpen geven”, aldus de jonge vrouw. Dus toen er vlak bij haar woning in Katana een faculteit diergeneeskunde opende, bestond er voor Safi geen twijfel en besloot ze de kans te wagen.

In het eerste jaar zaten maar vier meisjes op een totaal van 32 inschrijvingen. Zes jaar later zou ze als enige vrouw afstuderen. Ook nu nog onderscheidt Safi Ngomora zich als jonge dertiger op het vlak van diergeneeskundige zorg in Oost-Congo: de provincie Zuid-Kivu telt slechts vier vrouwelijke dierenverzorgers, terwijl er enkele tientallen mannen actief zijn.

Hoewel er in de Democratische Republiek Congo maar weinig vrouwen voor het beroep van dierenarts kiezen, merkt ze over het algemeen weinig tegenkanting: “Ik krijg regelmatig felicitaties”, nuanceert ze. Hoe komt het dan dat er zo’n groot verschil bestaat tussen het aantal mannen en vrouwen? “Het beroep vergt heel wat engagement en opofferingen”, vervolgt ze. Bovendien wordt er voor meisjes in deze regio vaak een heel andere toekomst uitgestippeld: “De meeste meisjes hier trouwen al op 16- of 20-jarige leeftijd”, aldus Safi. De instabiele situatie in deze regio maakt het voor meisjes trouwens minder aantrekkelijk om voor de job van dierenarts te kiezen: “Meestal trek ik er in m’n eentje op uit. Ik stap op m’n motor en rij soms kilometerslang over afgelegen banen op weg naar een ziek dier. Door de onveiligheid zijn vrouwen hier veel vaker het slachtoffer van geweld. Voordat ik vertrek, controleer ik altijd of de situatie op de baan veilig is.” Een goede gewoonte die haar al voor heel wat problemen heeft behoed, maar zeker niet onfeilbaar is.

Van dorpsdierenarts tot zakenvrouw

Dr. Safi in haar dierenapotheek, die ze huurde in het centrum van Katana. Vandaag heeft de jonge vrouw haar eigen dierenartsenpraktijk. © Arlette Bahizi

Naar het einde van haar studies werd Safi opgemerkt door APDIK, een lokale vereniging voor veehouders (en partner van Dierenartsen Zonder Grenzen). Deze vereniging bood de studente de kans om een reeks opleidingen te volgen en een lening te krijgen waarmee ze diergeneesmiddelen kon aankopen en dieren in haar dorp kon behandelen. Maar omdat maar weinig veehouders automatisch een beroep op haar deden, behandelde ze weinig dieren en kon ze haar lening amper afbetalen.

Op dat moment, in 2019, kruisten haar wegen met die van Dierenartsen Zonder Grenzen, een allesbepalende wending in de carrière van de jonge afgestudeerde: “Zonder de hulp van Dierenartsen Zonder Grenzen zou ik waarschijnlijk nog altijd dierenarts in het dorp zijn en zou niemand me gekend hebben. Als ik vandaag een sterke vrouw ben die in staat is om moeilijkheden te overwinnen, is dat volledig te danken aan de steun van Dierenartsen Zonder Grenzen”, aldus een dankbare dr. Safi.

Sinds 2023 is de praktijk van dr. Safi uitgerust met laboratoriumapparatuur, geleverd door Dierenartsen Zonder Grenzen, voor een betere diagnose van dierziektes. Een uitzondering in de regio. © Thomas Cytrynowicz

Na deze ontmoeting raakte alles in een stroomversnelling: ze volgde verschillende opleidingen, onder andere in boekhouding en marketing, maar ook in sensibilisering en kunstmatige inseminatie. Al snel stond ze aan het hoofd van een netwerk van lokale dierenverzorgers, aan wie ze opleidingen basisverzorging geeft, en besloot ze een dierenapotheek in het centrum van Katana te huren. Daarnaast krijgt ze een motor ter beschikking. Zo kan ze zich makkelijker verplaatsen, bereikt ze een alsmaar groter gebied in Kabare én verdient ze steeds beter haar boterham. Vorig jaar startte ze in Katana haar eigen dierenartsenpraktijk op en sindsdien ontvangt ze laboratoriumapparatuur om parasieten op te sporen. “Ik ben de eerste in de streek met zo’n minilabo, enorm handig om nauwkeurige behandelingen uit te voeren.”

De naamsbekendheid van dr. Safi reikt tegenwoordig tot ver buiten Katana. Met haar 72 medewerkers is ze zelfs actief in de aangrenzende regio van Kalehe, waar op de hoogvlakten het grootste deel van de veestapel in de regio leeft. Alleen al in 2023 telde haar klantenbestand ruim 3500 veehouders, bijna 28.000 koeien en 100.000 geiten en schapen. Daarnaast krijgt ze veel samenwerkingsvoorstellen, zowel van andere internationale hulporganisaties als van universiteiten.

“Als onze dieren sterven, is dat niet meer te wijten aan slechte behandelingen.”

Nog een indrukwekkende vaststelling: sinds dr. Ngomora aan de slag is, is het sterftecijfer onder dieren sterk afgenomen. Op haar computer houdt ze een jaarlijks overzicht bij van het aantal sterfgevallen sinds 2017. Toen telde ze meer dan 88.900 overlijdens van dieren, tegenover amper 1.224 in 2023. Een enorm verschil, dat volgens haar te danken is aan de aanpak op basis van lokale en private diergeneeskundige dienstverlening (LPDD). Deze aanpak werd ontwikkeld door Dierenartsen Zonder Grenzen en door de jonge dierenarts overgenomen. Het systeem steunt op een netwerk van dierenverzorgers die worden opgeleid door gemeenschappen van veehouders en onder toezicht staan van een dierenarts.

Dr. Safi gaat regelmatig het veld in, van Kabare tot Kalehe, om de dieren van haar vele klanten te behandelen. © Thomas Cytrynowicz

Over de vraag naar de meerwaarde van de ngo voor de gezondheid van de dieren in Zuid-Kivu hoeft dr. Safi niet lang na te denken: “Naast Dierenartsen Zonder Grenzen is er in deze regio geen enkele andere organisatie die gespecialiseerd is in de gezondheid van dieren en in veehouderij.” De grote troef van de LPDD-aanpak schuilt volgens haar in de combinatie van de controle op dierziekten, een vroegtijdige opsporing en de juiste behandeling. Ook van essentieel belang: de inspanningen van de ngo om bewustzijn te creëren bij de veehouders. “De veehouders beginnen eindelijk in te zien hoe belangrijk het is om hun dieren gezond te houden. Ondanks hun kwetsbare situatie zijn ze bereid hiervoor te betalen. Zelfs als ze maar twee of drie dollar hebben, willen we ze een speciaal tarief toekennen. Een symbolische daad, maar wel een die ons moed geeft.”

“Als onze dieren sterven, is dat niet meer te wijten aan slechte behandelingen”, zo vervolgt ze. “Wel aan het feit dat ze ziekten hebben waar vaccins voor nodig zijn. Helaas hebben de veehouders niet altijd de middelen om te betalen wanneer dat nodig is en om de vaccinatiekalender na te leven.” Daarom organiseert Dierenartsen Zonder Grenzen regelmatig vaccinatiecampagnes, al zijn de noden enorm en is het moeilijk om de volledige veestapel te vaccineren.

Een toekomst dankzij diergeneeskunde

Hoewel de situatie al een stuk beter is, blijven er veel uitdagingen en hebben de dierenarts en haar medewerkers nog altijd de handen meer dan vol. “Zuid-Kivu is een regio met veel veeteelt. Er zijn enorm veel dieren die verzorging nodig hebben, maar het ontbreekt de kleine veehouders aan middelen om ze goed te verzorgen. Ook wij beschikken over onvoldoende middelen om hen bij nood te hulp te schieten. Een ander probleem is dat er in de streek geen dierenkliniek is, en ook geen diergeneeskundig labo.” Daarnaast pleit ze voor een uitbreiding van het LPDD-netwerk: “In dorpen waar het netwerk niet actief is, zoals in Kalehe en de verder gelegen dorpen, moeten er nog meer lokale dierenartspraktijken komen.”

Dr. Safi en haar collega Donatien Muntuokwindi, twee privédierenartsen die worden ondersteund door Dierenartsen Zonder Grenzen, bereiden zich voor op het onderzoek van het vee van een boer in de regio Katana © Thomas Cytynowicz

Maar dat alles kan het enthousiasme van de dierenarts niet temperen. Sterker nog, Safi ziet de toekomst hoopvol in en ziet het groots: “Als ik de middelen vind, wil ik graag een provinciale dierenkliniek openen. Daar is echt behoefte aan. We zouden samenwerkingen kunnen aangaan met ervaren laboratoria, om op die manier bepaalde ziekten beter op te sporen en betere behandelingen uit te voeren.”

De jonge Congolese rekent ook op de volgende, vooral vrouwelijke generatie: “Ik zou alle Congolese meisjes willen oproepen om voor dierenarts te studeren. Er zijn veel vrije plaatsen en de behoeften zijn enorm.” Voor haar is het beroep van dierenarts een garantie op financiële onafhankelijkheid, iets waar vrouwen in haar regio zelden toegang toe hebben: “Met deze studies hoef je geen werk meer te zoeken, maar komen de mensen zelf naar je toe. Een beroep met een toekomst, een winstgevende toekomst zelfs. Ik zou dus zeggen: Gewoon doen!”