Messabe Talhaya, 13 oktober 2021. Het is bijna 13 uur, de zon staat op haar hoogste punt en het kwik is geklommen tot 42 graden. In de verzengende hitte zijn een twintigtal vrouwen van alle leeftijden druk in de weer op een schijnbaar godvergeten plek. Om hen heen doemen in de verte zandstenen heuvels op. Van top tot teen gehuld in hun kleurrijke sluiers contrasteren de vrouwen met de eentonigheid van het decor: een uitgestrekte vlakte van droge en stoffige aarde, bezaaid met stenen en kiezels.

Het landschap is verre van wat het ooit was, en dat is nog zacht uitgedrukt: in het Hassani, de plaatselijke taal, betekent ‘messabe’ een stroomgebied. En het woord ‘talhaya’ verwijst naar een typische boomsoort in de regio. Hier is echter geen druppel water en slechts een handvol bomen te bekennen. Het zeldzame regenwater dat van de nabijgelegen heuvels stroomde, heeft de vruchtbare toplaag weggespoeld en stukken rots achtergelaten. Nu groeit er niets meer in dit bassin, tot grote wanhoop van de dorpelingen, die hier vroeger voedsel teelden.

Water kan schaars zijn, maar ook vernietigend

Fatimatou Salimah verzamelt stenen in het bassin. © TIM DIRVEN

Fatimatou Salimah, moeder van twee kinderen, woont in het dorp. Haar gezin heeft altijd van de landbouw kunnen leven. “Voor ons wordt het alsmaar moeilijker”, legt ze uit, gekleed in een sluier met een bloemenpatroon in tinten van oranje en bruin. “Bij gebrek aan water kunnen we hier niets meer verbouwen.” Het probleem beperkt zich niet tot de teelt van gewassen, maar treft ook het dagelijks leven van de vrouwen in het dorp, die water moeten gaan halen. Enkele jaren geleden is de bron in het dorp drooggevallen. De dichtstbijzijnde bron is zeven kilometer verderop. Elke dag trekken Fatimatou en haar buren erheen op karren getrokken door ezels. “Het duurt minstens drie uur per dag om drie à vier tonnen van twintig liter te gaan halen. Dat is net genoeg om te koken en om de dieren te drinken te geven. Ik gebruik het ook om de kinderen te wassen en de was te doen.”

Hier wacht iedereen dus ongeduldig, maar ook erg gespannen, op de regen. Want water kan hier ook grote schade aanrichten. De laatste jaren heeft zware regenval geleid tot bodemerosie, waardoor er nu niets meer in het stroomgebied groeit. Het is om dit probleem te verhelpen dat Fatimatou en haar dorpsgenoten hier vandaag zo in de weer zijn. Sinds een paar dagen komen ze hier elke ochtend samen om stenen te verzamelen. Ze werken van 8 tot 15 uur onder de brandende zon. Soms gewapend met een ijzeren stok of tuinhandschoenen, maar vaak met de blote hand, halen ze stenen uit de grond. Dan komen ze hun zware buit deponeren in de roestige kofferbak van een oude Toyota. De stenen worden dan elders gebruikt om ‘vertragende drempels’ aan te leggen.

Drempels om erosie tegen te gaan

Hamadi Salif Sow, technische assistent voor Dierenartsen Zonder Grenzen, houdt toezicht op de bouw van de drempels. © TIM DIRVEN  

Een paar kilometer verderop is een groep mannen bezig zo’n drempel aan te leggen. Deze kunstmatige barrière wordt op een strategisch punt opgeworpen om meegespoelde grond buiten het bassin vast te houden, terwijl het water er wel in kan stromen. Hier worden vlijtig korven in elkaar gevlochten, die vervolgens worden gevuld met de stenen die de vrouwen hebben verzameld. Ondertussen graven anderen een geul van 50 cm diep uit waar de drempel moet komen. De lengte van de drempels varieert van plaats tot plaats en kan oplopen tot wel 220 meter.

In totaal komen er drie rondom dit dorp, om de landbouwgrond te beschermen. Het principe is eenvoudig: de ingegraven schanskorven houden de aarde vast die wordt meegevoerd door zware regenval. Het water zelf stroomt verder door het vlechtwerk, maar losgerukte planten, takken en gebladerte blijven erin hangen. Zo wordt de landbouwgrond geïrrigeerd zonder dat de toplaag wegspoelt.

Dat is een zegen voor agro-veehouders zoals Mohammed Hadou, een zestiger die meehelpt om de drempel in te graven. “Je hebt geen idee hoe belangrijk dit is voor landbouwers zoals ik”, legt hij uit. “Doorgaans verbouw ik gierst, peulen en mais, en zelfs wat groente. De oogst is niet genoeg om te verkopen, maar ik kan er wel mijn gezin mee voeden. Behalve dit jaar. Er is zo weinig regen gevallen dat er niets te oogsten viel. Daarboven op de heuvel is er wel een oude dam, maar die heeft het begeven en houdt het water niet meer tegen.”

De natuur herstellen is bestaansmiddelen herstellen

Het team van Dierenartsen Zonder Grenzen observeert de stenen barrières die onlangs geplaatst zijn om erosie tegen te gaan. © TIM DIRVEN  

Net als in andere dorpen in Assaba heeft ons team samen met de ministeries van landbouw en leefmilieu bepaald welke plekken in Messabe Talhaya aan reparatie toe zijn. Naast de drie vertragende drempels hebben de dorpelingen verspreid over 13 hectare stenen barrières aangelegd. Deze rijen stenen helpen ook om de stroming van het water te vertragen en te voorkomen dat de aarde wordt meegevoerd. De agro-veehouders waren uiteraard niet voorbereid of uitgerust om dit werk uit te voeren. Daarom is de steun van Dierenartsen Zonder Grenzen zo belangrijk.

Sinds enkele maanden ondersteunt ons team hen bij de uitvoering van de werkzaamheden, gefinancierd door Enabel. Volgens projectmanager Sidya Saleck Chita is een goede voorbereiding en opvolging hierbij bepalend. “Dat is het doel van onze ondersteuning op het vlak van social engineering. De voorbereidende fase begint ongeveer anderhalve maand voor de start van de werken. We brengen het hele dorp samen om hen te informeren over het werk dat moet worden gedaan en om hen te helpen zich te organiseren. De dorpelingen kiezen dan een beheerscomité dat verantwoordelijk is voor het onderhoud en de reparatie van de infrastructuur. Wij bieden zowel technische als logistieke ondersteuning en zorgen voor al het materieel dat nodig is voor de werkzaamheden.”

Ondanks de zware aard van het werk melden veel dorpelingen zich vrijwillig aan om mee te helpen. Dat doen ze niet alleen omwille van het nut voor de gemeenschap, maar ook omdat er een vergoeding tegenover staat. Voor elke gepresteerde werkdag ontvangen Fatimatou, Mohammed en hun collega’s 300 MRU (ongeveer 7 euro). In een regio waar de armoede op het platteland bijna 84% bedraagt, helpt zo’n inkomen al een heel eind om in de gezinsbehoeften te voorzien.

“Zonder drempel kan hier niets groeien”

Mouhammed Ould Brahime, voorzitter van het comité in Legrane, toont de voordelen van de drempels tegen erosie. © TIM DIRVEN  

Voorlopig moeten de agro-veehouders van Messabe Talhaya nog even wachten om de vruchten te plukken van hun werk. In Legrane, enkele tientallen kilometers verderop, is de situatie al verder gevorderd. Mohammed Ould Brahime, dorpshoofd en voorzitter van het plaatselijk comité, geeft ons een rondleiding langs alles wat heraangelegd is. In juli 2021 heeft een team twee vertragende drempels aangelegd aan de rand van de heuvels. Drie maanden en een handvol regenbuien later is de kleinste ervan al bijna bedolven onder het zand. Een duidelijk bewijs dat het systeem werkt. “Toen we net klaar waren, was de drempel zo hoog dat ik de andere kant niet kon zien”, legt hij uit terwijl hij boven op de drempel staat, die nu bedekt is met uitgedroogde plantenresten. “Vandaag komt de tegengehouden aarde al bijna even hoog. Zonder drempel zou die in het bassin beland zijn en zou daar niets kunnen groeien.”

De voorzitter neemt ons vervolgens mee naar de plaatselijke dam, aangelegd tussen december 2020 en juni 2021 met de steun van Enabel. Ook hier is er zo weinig regen geweest dat de dam bijna droog staat, maar toch is de positieve impact ervan al duidelijk merkbaar. Een paar meter lager ligt een klein veldje met peulen, die Eli Mahatallah met zorg teelt. Acht maanden lang heeft hij meegewerkt aan de bouw van de dam. “Met wat ik daar verdiende, kon ik mijn familie voeden, en ik had zelfs nog wat geld over om zaden te kopen.” Eind september, aan het einde van het regenseizoen, besloot de commissie de overlaat te openen om de vlakte te bewateren. Dat water werd vastgehouden in de bodem en deed de zaden van Eli groeien. “Eind november kan ik mijn peulen oogsten”, meldt de jonge vader tevreden. “Met de oogst hiervan kunnen we normaal gezien weer drie maanden verder.” Dan zal Eli, net als vele anderen, ergens anders werk moeten gaan zoeken om het uit te zingen tot de volgende oogst. Hopelijk is het regenseizoen volgend jaar beter.