In 2018 waren er nog minder dan een miljoen intern ontheemden in Burkina Faso, maar de voorbije maanden is het aantal volksverhuizingen in het land massaal toegenomen. Acht van de dertien regio’s van het land zijn inmiddels getroffen en hele steden liggen lam. Op 31 oktober 2022 stond de teller van het aantal veiligheidsincidenten er al op 3.434 sinds begin dit jaar.

Dierenartsen Zonder Grenzen is actief in acht regio’s, van Bobo Dioulasso tot Fada N’Gourma en Dori, waar deze mensen een veilig onderkomen trachten te vinden. Alleen al in de regio’s Sahel en Centrum-Oost helpen we met onze acties momenteel meer dan 3.500 mensen. Sinds 2019 staat Hamado Ouedraogo aan het roer van ons team in Burkina Faso. We legden hem enkele vragen voor.

Hamado Ouedraogo, directeur van onze activiteiten in Burkina Faso

Hoe valt deze verslechtering van de situatie in Burkina Faso te verklaren?

 “In zowat het hele land hebben de niet-statelijke gewapende groeperingen hun activiteiten opgevoerd en hun aanvalsstrategieën bijgestuurd. Vroeger hadden ze het vooral gemunt op veiligheidsdiensten, maar tegenwoordig nemen ze collectieve voorzieningen in het vizier: telefooninstallaties, overheidsgebouwen en zelfs grote invalswegen worden gesaboteerd, waardoor sommige steden volledig lam liggen. Om het verkeer te blokkeren, blazen ze bruggen op met geïmproviseerde explosieven.

Zo raak je Djibo, met 70.000 inwoners, al sinds 2019 niet meer in of uit. Ook de stad Sebba ligt sinds mei onder blokkade. De volledige hoofdweg van Dori naar Sebba is niet meer bruikbaar. Het is er nu te gevaarlijk, want er liggen landmijnen langs zowat het hele traject. Ons team in Sebba blijft verder werken, maar je raakt er alleen via een humanitaire luchtbrug. Het traject tussen Kaya en Dori is ook levensgevaarlijk, met overal explosieven en opgeblazen bruggen. De bevolking van Dori is al lange tijd volledig geïsoleerd.”

Wat zijn de gevolgen voor de bevolking, de veehouders en hun kuddes?

“Steeds vaker worden zij dubbel verdreven. Eerst, en dat gebeurt al sinds 2018, zoekt men een veiligere locatie verderop. Daarbij slagen sommigen er nog in om hun dieren mee te nemen. Maar als deze toevluchtsoorden op hun beurt getroffen worden door aanvallen, wordt alles nog veel erger. Niet alleen de ontheemde gezinnen, maar ook hun gastgezinnen worden dan gedwongen om te vluchten, vaak over provinciegrenzen heen. Momenteel trekken de meeste vluchtelingen naar de regio’s Centrum-Oost en Centrum-Zuid. De mensen zoeken hun toevlucht in de buitenwijken van grote steden, waar de overheid met de steun van humanitaire organisaties tentenkampen heeft opgezet. Er worden tijdelijke onderkomens gemaakt met geïmproviseerde tenten.

De situatie van de veehouders is kritiek omdat hun dieren er zeer slecht aan toe zijn. Ze krijgen te weinig water, ze vinden nauwelijks iets te grazen en er is uiteraard geen aanvullend voer beschikbaar. Hun marktwaarde daalt dan ook zienderogen. Tegenwoordig moet je voor een zak gierst al twee of zelfs drie geiten betalen. De waardevermindering van het vee op de markten is weliswaar een cyclisch verschijnsel na elk mager seizoen, maar zodra de regens terugkeren, wordt de situatie snel weer normaal omdat de dieren dan genoeg te eten en te drinken hebben. Dit jaar zijn de graslanden, drinkplaatsen en markten niet toegankelijk. Het is alsof de dieren permanent vastzitten in wat slechts een overbruggingsperiode zou mogen zijn.”

Wat gebeurt er met de mensen in de geblokkeerde steden?

“Hun situatie is dramatisch, want niemand kan er weg. Sommigen weten toch te ontsnappen, maar dat is levensgevaarlijk. Voor veehouders is ontsnappen met hun vee ronduit onmogelijk. Als ze überhaupt nog vee hebben, want dat stelen de niet-statelijke gewapende groeperingen meteen bij hun aankomst.

De inwoners zijn volledig geïsoleerd en hebben het zwaar te verduren. Ze hebben geen toegang meer tot gezondheidszorg, onderwijs en zelfs basisvoedsel. In Sebba bijvoorbeeld eten de mensen nu alleen nog het vlees van hun dieren, omdat er geen graan meer is. Daardoor is een vorm van speculatie ontstaan: een zak rijst van 50 kg, die vroeger voor ongeveer 30 euro werd verkocht, kost nu meer dan 100 euro. Vandaag is er zelfs geen klein kommetje rijst meer te krijgen op de markt. De voedseltekorten worden echt dramatisch. Sinds juni en juli worden op verschillende plaatsen ernstige vormen van ondervoeding vastgesteld bij kinderen. De situatie verslechtert heel snel.”

Wat zijn de vooruitzichten voor de bevolking?

“In de geblokkeerde steden zijn er geen toekomstperspectieven meer. De mensen proberen zich aan te passen via vaak heel negatieve strategieën. Sommigen zien geen andere uitweg dan hun kinderen als huisslaven bij andere gezinnen te laten werken voor een karig maal. Of ze dwingen hun kinderen om te bedelen.

Velen verkopen uiteindelijk ook hun dieren. In Sebba bijvoorbeeld krijg je voor een geit nog maar 10.000 CFA-frank (ongeveer 15 euro), terwijl dat voor de blokkade 25.000 à 30.000 CFA-frank was (ongeveer 38 à 45 euro). Binnenkort zullen de mensen geen dieren meer over hebben om te eten. Ze wachten wanhopig op voedselpakketten om te overleven. Maar door het gevaarlijke traject laten de konvooien met noodhulp vaak lang op zich wachten. En dat drijft sommigen ertoe om hun heil elders te gaan zoeken, met alle risico’s van dien. In de praktijk mogen alleen vrouwen de stad verlaten, op voorwaarde dat ze niet terugkeren.”

Hoe slaagt Dierenartsen Zonder Grenzen erin om deze ontheemde mensen toch te blijven helpen?

“Wij ondernemen al sinds 2019 diverse acties om intern ontheemden te ondersteunen, maar ook voor ons wordt de situatie alsmaar slechter. We gaan door met ons werk, maar we moeten ons aanpassen. Voorlopig lukt het ons nog om onze activiteiten voort te zetten door heel voorzichtig te zijn.

Over het algemeen hebben we het voordeel dat we nog wel getolereerd worden, en dat is een grote troef. Ngo’s worden gelukkig maar zelden rechtstreeks getroffen door veiligheidsincidenten. We nemen veel voorzorgsmaatregelen om te voorkomen dat we op het verkeerde moment op de verkeerde plaats zijn. Soms zijn er onregelmatige controles, maar ons personeel is opgeleid om correct te reageren in zulke delicate situaties.”

Wat gebeurt er nu op plaatsen die onbereikbaar geworden zijn door de blokkades?

“Op plaatsen waar we zelf niet meer geraken, rekenen we op de lokale gemeenschap. We hebben contacten met mensen ter plaatse, met gastgezinnen, die ons enorm helpen om onze acties daar in de praktijk te brengen. Dankzij deze sterke sociale verankering genieten we het vertrouwen van de bevolking en kunnen we ons werk voortzetten. Om de levering van voedsel te vergemakkelijken, maken we bijvoorbeeld ook gebruik van geldtransfers.

We proberen ook het vee ter plaatse te beschermen en basiszorg te blijven verlenen via ons lokale dierengezondheidsnetwerk. Dat is niet evident, want onze dierenverzorgers hebben de grootste moeite om zich te bevoorraden. Naar de stad trekken om geneesmiddelen te gaan inslaan bij de dierenarts is niet zonder gevaar. Maar hun activiteiten worden gelukkig getolereerd door de niet-statelijke gewapende groeperingen.”

In 2022 werd onze humanitaire hulpverlening aan ontheemden en vluchtelingen in Burkina Faso gefinancierd door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking (DGD), de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor Vluchtelingen (UNHCR) en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).